Mosty Bolesława Chrobrego, znane również jako Mosty Swojczyckie, stanowią jeden z najbardziej charakterystycznych elementów wrocławskiej infrastruktury mostowej. Ten zespół przepraw nad kanałami Odry łączy dzielnicę Sępolno z Swojczycami i od ponad wieku pełni kluczową rolę w komunikacji miejskiej.
Historia budowy pierwszych mostów (1916-1917)
Pierwsze mosty w tym miejscu powstały w latach 1916-1917, gdy nosiły niemiecką nazwę Günther-Brücke (Most Günthera). Były to konstrukcje żelbetowe, które budowano w ramach rozbudowy infrastruktury komunikacyjnej Breslau (niemieckiej nazwy Wrocławia). Mosty powstały jako element systemu komunikacyjnego łączącego centrum miasta z rozwijającymi się północnymi dzielnicami.
Konstrukcja pierwszych mostów składała się z dwóch przepraw: południowo-zachodniej nad Kanałem Powodziowym z czterema przęsłami o rozpiętościach 25,0 – 48,7 – 25,0 – 25,0 metrów oraz północno-wschodniej nad Kanałem Żeglugi, jednoprzęsłowej o rozpiętości 48,5 metra. Jezdnia miała szerokość 7,5 metra, a po obu stronach znajdowały się chodniki o szerokości 2,5 metra każdy.
Mosty zostały wykonane w technologii monolitycznych łuków żelbetowych z betonowymi podporami i barierami. Była to nowoczesna jak na tamte czasy konstrukcja, która wykorzystywała relatywnie nowy wówczas materiał budowlany – żelbet.
Zniszczenie podczas oblężenia Festung Breslau (1945)
Mosty Chrobrego przetrwały pierwszą wojnę światową i okres międzywojenny, jednak nie uszły cało z końcowego etapu II wojny światowej. Podczas oblężenia Wrocławia, przekształconego przez nazistów w twierdzę Festung Breslau, mosty zostały poważnie zniszczone.
Oblężenie Wrocławia trwało od 13 lutego do 6 maja 1945 roku i było jedną z ostatnich wielkich bitew II wojny światowej. Miasto broniło się przez 80 dni, a walki toczyły się o każdą ulicę i każdy most. Mosty Swojczyckie (jak nazywano je wtedy) uległy znacznym uszkodzeniom – całe przęsło wiszące nad wodą runęło do kanału.
W wyniku walk około 70% Wrocławia legło w gruzach. Infrastruktura mostowa miasta została szczególnie dotknięta zniszczeniami, gdyż przeprawy miały strategiczne znaczenie militarne.
Odbudowa w latach pięćdziesiątych
Pomimo ogromnych zniszczeń, władze powojennego Wrocławia zdecydowały się na szybką odbudowę mostów. Prace rekonstrukcyjne przeprowadzono w latach 1946-1947, a według niektórych źródeł w latach 1947-1948.
Odbudowa była prowadzona w sposób stosunkowo prowizoryczny, nie spełniający pełnych standardów konstrukcyjnych. Mosty zostały odbudowane według pierwotnych założeń, zachowując oryginalny kształt i konstrukcję żelbetową. Jednak szybkość wykonania prac i powojennie ograniczone możliwości techniczne sprawiły, że jakość wykonania była niższa niż w przypadku oryginalnej konstrukcji z 1916-1917 roku.
W pierwszych latach powojennych mosty nosiły nazwę Mostów Swojczyckich, która funkcjonowała do lat siedemdziesiątych XX wieku. Później otrzymały patrona w osobie Bolesława Chrobrego – pierwszego króla Polski, który zasłynął jako dzielny i mężny władca, twórca potężnego państwa piastowskiego.
Konstrukcja i parametry techniczne starych mostów
Stare Mosty Bolesława Chrobrego stanowiły typowy przykład wczesnej konstrukcji żelbetowej. Łączna długość południowo-zachodniego odcinka wynosi 134,70 metra, z czterema przęsłami o rozpiętościach: 25 + 48,70 + 25 + 25 metrów. Szerokość pomostu to 12 metrów, w tym jezdnia o szerokości 7,50 metra i dwa chodniki po 2,25 metra każdy.
Most północno-wschodni, przerzucony nad Kanałem Żeglugi, ma konstrukcję jednoprzęsłową o rozpiętości 48,5 metra. Charakterystyczną cechą obu mostów są monolityczne łuki żelbetowe oraz betonowe podpory i bariery, które nadają im masywny, solidny wygląd.
Po wieloletnią eksploatację stare mosty wykazywały poważne problemy techniczne. Stan konstrukcji znacznie się pogorszył, a w ostatnich latach ich użytkowania (przed wybudowaniem nowych mostów) wprowadzono ograniczenie nośności do zaledwie 15 ton. Oznaczało to zakaz wjazdu dla ciężkich pojazdów, przy czym mosty mogły jeszcze obsługiwać autobusy miejskie nieprzegubowe.
Eksperci stwierdzili, że konstrukcja znajduje się w „stanie śmierci technicznej”. Zbrojenie ulegało korozji, większość substancji betonowej wymagała wymiany, a na sklepieniach łuków pojawiły się zarysowania. Kompleksowy remont starych mostów został oszacowany na około 50 milionów złotych, co w obliczu potrzeby budowy nowych, silniejszych przepraw uznano za nieekonomiczne.
Budowa nowych mostów (2022-2023)
W maju 2020 roku spółka Trakcja S.A. zawarła umowę z Inwestycjami Wrocławskimi na budowę nowych Mostów Chrobrego w formule „zaprojektuj i wybuduj” (Design & Build). Faktyczna budowa rozpoczęła się w lutym 2022 roku.
Nowe mosty powstały równolegle do starych przepraw, po ich lewej stronie patrząc od Sępolna w kierunku Swojczyc. Inwestycja objęła budowę dwóch mostów:
- Most Południowy nad Kanałem Przeciwpowodziowym o długości 153 metrów (w niektórych źródłach 133 metry). Jest to konstrukcja trójprzęsłowa, ciągła, składająca się z dwóch przęseł łukowych o rozpiętości 53,65 metra każde oraz przęsła skrajnego o rozpiętości 24,6 metra.
- Most Północny nad Kanałem Żeglugowym o długości 53 metry. To jednoprzęsłowa konstrukcja łukowa o rozpiętości 52,8 metra.
Oba mosty mają konstrukcję zespoloną stalowo-betonową z przęsłami o konstrukcji łukowej. Żelbetowa płyta ustroju nośnego spoczywa na stalowych dźwigarach, a całość jest oparta na żelbetowych przyczółkach i filarach, posadowionych dodatkowo na palach wykonanych w technologii CFA.
Łączna długość obu nowych mostów wynosi około 186 metrów, a ich szerokość to 27 metrów. Nośność nowych przepraw to 40-50 ton (źródła podają różne wartości), co stanowi prawie trzykrotność nośności starych mostów.
Technologia budowy i nasuwanie konstrukcji
Konstrukcja nowych mostów była budowana w nietypowy sposób. Stalowe elementy mostów były produkowane w Gdyni, gdzie zabezpieczano je przed korozją i malowano na docelowy, szary kolor. Następnie transportowano je do Wrocławia, gdzie na lądzie, obok istniejących mostów, składano całą konstrukcję.
Najważniejszym momentem budowy było nasuwanie gotowej konstrukcji nad wodę. W październiku 2022 roku rozpoczął się proces przesuwania mostu nad kanał żeglugowy. Konstrukcja była układana na specjalnych podporach stanowiących tor przesuwny, z łożyskami ślizgowymi i podkładkami teflonowymi. Gdy most wysunął się o 7-8 metrów, dotarł do rusztowania opartego na barkach zakotwiczonych na kanale.
Przez dwa dni, przy wstrzymanym ruchu na rzece, konstrukcja była przesuwana w poprzek kanału przy pomocy lin zakotwiczonych do barek. Była to spektakularna operacja inżynierska, która wzbudziła duże zainteresowanie mieszkańców.
Spawanie konstrukcji było niezwykle czasochłonne – niektóre złącza były tak duże, że ich spawanie zajmowało nawet dwa dni. Po zamontowaniu stalowej konstrukcji następowało betonowanie żelbetowej płyty przęsła.
Próby obciążeniowe i otwarcie
8 sierpnia 2023 roku przeprowadzono próby obciążeniowe nowych mostów. Na przeprawy wjechało 8 ciężarówek o łącznej wadze 256 ton (niektóre źródła podają 265 ton). Testy obejmowały metodę statyczną, w której pojazdy ustawiano w różnych układach, oraz metodę dynamiczną, gdzie samochody poruszały się po mostach. Specjaliści mierzyli odkształcenia konstrukcji i jej reakcję na obciążenia.
Oficjalne otwarcie nowych Mostów Chrobrego nastąpiło w nocy z soboty 28 na niedzielę 29 października 2023 roku. Koszt budowy wyniósł ponad 83 miliony złotych (niektóre źródła podają około 70 milionów złotych).
Elementy infrastruktury towarzyszącej
Inwestycja objęła nie tylko same mosty, ale również rozbudowę układu drogowego w okolicy. W ramach projektu powstało:
- 877 metrów nowej jezdni (800-877 metrów według różnych źródeł)
- Ponad kilometr dróg dla rowerów i chodników
- Do 330 metrów torowiska tramwajowego
- Przebudowa układu drogowego na ulicach Monte Cassino, Marco Polo i Monopolowej
- Nowe skrzyżowania: ul. Mickiewicza z ul. Monte Cassino oraz ul. Swojczyckiej z Monopolową, Marco Polo i Mydlaną
Na nowych mostach wydzielono osobne pasy ruchu dla komunikacji miejskiej, obustronne ścieżki piesze i rowerowe. Co istotne, już na etapie budowy ułożono torowisko tramwajowe, które w przyszłości ma służyć długo oczekiwanej linii tramwajowej na Swojczyce.
Plany tramwaju na Swojczyce
Nowe Mosty Chrobrego są kluczowym elementem planowanej trasy tramwajowej z Sępolna na Swojczyce. W październiku 2023 roku, w momencie otwarcia mostów, miasto otrzymało decyzję środowiskową od Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, co było ważnym krokiem w procesie projektowania trasy.
Planowana trasa tramwajowa ma mieć około 1,8 kilometra długości i prowadzić od pętli Sępolno na Wielkiej Wyspie, przez ulicę Adama Mickiewicza, następnie nowymi mostami Chrobrego oraz ponadkilometrowym odcinkiem ulicy Swojczyckiej do nowej pętli przy ulicy Chałupniczej.
Projekt zakłada budowę 12 nowych przystanków autobusowych i 11 tramwajowych, w tym 11 przystanków z wiatami i zielonym dachem. Planowane jest również zastosowanie specjalnych modułów antykompresyjnych wraz z systemami napowietrzająco-nawadniającymi w wąskich pasach zieleni, aby poprawić warunki wegetacyjne drzew. Na budynku projektowanej stacji prostownikowej mają być zainstalowane panele fotowoltaiczne.
Przy pętli na Swojczycach zaplanowano parking Park & Ride na 166 samochodów. Szacunkowy koszt całej inwestycji tramwajowej wynosi około 200 milionów złotych. Według stanu na połowę 2024 roku planowano uzyskanie pozwolenia na budowę, po czym władze miasta miały podjąć decyzję o rozpoczęciu prac, w zależności od budżetu i pozyskanych środków.
Znaczenie komunikacyjne
Mosty Bolesława Chrobrego stanowią element drogi wojewódzkiej nr 455, która prowadzi z centrum Wrocławia do podwrocławskiego miasta Jelcz-Laskowice. Droga ta ma długość około 32-33 kilometrów i łączy Wrocław z Oławą, przechodząc przez Jelcz-Laskowice.
Przeprawa łączy osiedla Sępolno i Zalesie na tzw. Wielkiej Wyspie – poprzez ulicę Adama Mickiewicza – z północnymi peryferiami miasta: Swojczycami i ulicą Swojczycką. Jest to kluczowy ciąg komunikacyjny dla mieszkańców północno-wschodniej części Wrocławia oraz gminy Czernica.
Dzięki zwiększonej nośności nowe mosty mogą obsługiwać cały zakres pojazdów komunikacji miejskiej, w tym tramwaje i autobusy przegubowe, a także pojazdy wojskowe. Przed budową nowych mostów ruch ciężkich pojazdów musiał omijać stare mosty innymi trasami, co generowało problemy komunikacyjne.
Spór o przyszłość starych mostów
Od momentu otwarcia nowych mostów w październiku 2023 roku stare Mosty Chrobrego pozostają zamknięte i nieużytkowane. Ich przyszłość stała się przedmiotem kontrowersji między władzami miasta a Dolnośląskim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków.
Władze Wrocławia opowiadają się za wyburzeniem starych mostów, argumentując to ich fatalnym stanem technicznym i wysokimi kosztami utrzymania. Tomasz Sikora z Urzędu Miejskiego podkreślał, że miasto ma w swojej gestii około 130 mostów, z których wiele wymaga remontów i renowacji. Kompleksowy remont starych Mostów Chrobrego wymagałby wymiany zdecydowanej większości substancji betonowej i zbrojenia, co kosztowałoby około 50 milionów złotych.
W grudniu 2024 roku Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta we Wrocławiu wystąpił o wykreślenie starych mostów z wojewódzkiej ewidencji zabytków. Jednak Dolnośląski Wojewódzki Konserwator Zabytków odmówił wyrażenia zgody, argumentując że „obiekty nie utraciły swojej wartości historycznej, artystycznej i naukowej”.
Konserwator Daniel Gibski podkreślił, że Mosty Chrobrego, choć nie są wpisane do rejestru zabytków, są objęte ochroną konserwatorską i znajdują się w gminnej ewidencji zabytków. Wskazał na ich istotne znaczenie w krajobrazie kulturowym, ważną rolę w świadomości społeczności lokalnej oraz utrwalenie w kinematografii.
Zgodnie z opinią konserwatora możliwa jest adaptacja mostów do nowych funkcji, takich jak ciąg rowerowo-pieszy, zieleńc czy lokalizacja sezonowej, małej gastronomii. Konserwator zapowiedział, że będzie bronił starych mostów, powołując się na liczne sygnały od mieszkańców Wrocławia, którzy chcieliby, aby przeprawa pozostała w jakiejś formie funkcjonalnej.
Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta we Wrocławiu złożył skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego na odmowę wykreślenia mostów z ewidencji zabytków. Stan na początek 2025 roku pokazuje, że spór prawny o przyszłość zabytkowych mostów trwa nadal.
Ciekawostki i znaczenie kulturowe
Stare Mosty Chrobrego zapisały się w historii Wrocławia nie tylko jako obiekt inżynieryjny, ale także jako element krajobrazu kulturowego miasta. Most został utrwalony w kinematografii – zagrał w kilku początkowych scenach 16. odcinka pewnej produkcji filmowej.
Ciekawostką jest geneza nazwy pierwotnych mostów. Niemiecka nazwa Günther-Brücke nie odnosi się, jak można by sądzić, do konkretnej postaci historycznej o tym imieniu, lecz była po prostu imieniem nadanym mostom w okresie niemieckim. Po wojnie mosty otrzymały nazwę Svojczyckie (od dzielnicy Swojczyce), a następnie patron w osobie Bolesława Chrobrego – pierwszego króla Polski, który koronował się w 1025 roku.
Nowe mosty zostały wyróżnione w konkursie „Modernizacja Roku”, co potwierdza ich wysokie walory architektoniczne i inżynieryjne. Charakterystyczna łukowa konstrukcja doskonale wpisała się w zabytkową architekturę Wrocławskiej Wielkiej Wyspy i pobliskie tereny rekreacyjno-zielone, takie jak park Szczytnicki czy Stadion Olimpijski.
Budowa nowych mostów była jedną z największych inwestycji mostowych we Wrocławiu w XXI wieku. Wykorzystano w niej około 1000 ton stalowej konstrukcji oraz zastosowano nowoczesne technologie budowy, w tym nietypową metodę nasuwania konstrukcji nad wodę.
Kontekst historyczny – mosty w okresie II wojny światowej
Okres II wojny światowej był dramatycznym czasem dla infrastruktury mostowej Wrocławia. Oblężenie Festung Breslau w 1945 roku doprowadziło do zniszczenia lub poważnego uszkodzenia wielu przepraw w mieście, w tym obu mostów kolejowych oraz mostów drogowych.
Wrocław został przekształcony przez nazistów w twierdzę, która miała być broniona do ostatniego żołnierza. Karl Hanke, gauleiter Dolnego Śląska, nakazał druzgocącą obronę miasta, co doprowadziło do ogromnych zniszczeń. W wyniku walk około 70% zabudowy miejskiej legło w gruzach.
Mosty miały szczególne znaczenie strategiczne podczas oblężenia. Niemcy przygotowywali się do obrony miasta między innymi przez wyburzanie budynków i tworzenie barykad. Infrastruktura mostowa była kluczowa zarówno dla obrońców, jak i dla atakujących wojsk sowieckich.
Po kapitulacji Festung Breslau 6 maja 1945 roku rozpoczęła się odbudowa miasta, w tym mostów. Prowizorycznie naprawiane przeprawy miały umożliwić podstawową komunikację, zanim przystąpiono do gruntownej rekonstrukcji. W przypadku Mostów Swojczyckich (jak nazywano je wtedy) odbudowa nastąpiła stosunkowo szybko, w latach 1946-1948.
Podsumowanie
Mosty Bolesława Chrobrego we Wrocławiu to nie tylko przeprawy komunikacyjne, ale także świadectwo ponad stuletnich dziejów miasta. Od swojego powstania w latach 1916-1917 jako Günther-Brücke, przez dramatyczne zniszczenia w 1945 roku i szybką odbudowę w latach 1946-1947, po budowę nowoczesnych przepraw w latach 2022-2023 – mosty te przeszły długą drogę transformacji.
Dziś nowe mosty stanowią kluczowy element infrastruktury komunikacyjnej północno-wschodniej części Wrocławia, łącząc Sępolno ze Swojczycami w ciągu drogi wojewódzkiej nr 455. Ich zwiększona nośność i nowoczesna konstrukcja umożliwiają sprawną komunikację, w tym przyszłą linię tramwajową na Swojczyce.
Tymczasem stare mosty, świadkowie burzliwej historii XX wieku, czekają na rozstrzygnięcie swojego losu. Spór między władzami miasta a konserwatorem zabytków pokazuje napięcie między potrzebami rozwoju nowoczesnej infrastruktury a ochroną dziedzictwa historycznego. Niezależnie od ostatecznej decyzji, Mosty Bolesława Chrobrego pozostaną ważnym elementem tożsamości i historii Wrocławia.
